یکی از ارکان اصلی در توسعه و پیشبرد موفق مدل‌های ملی تبادل اطلاعاتی، وجود ساختار حاکمیتی منسجم و مناسب است که بتواند پاسخگوی نیازهای مرتبط با تبادل اطلاعات باشد و همچنین به‌کارگیری مدل را تسهیل نماید.
به همین ترتیب، یکی از حوزه‌های مهم در تحلیل و بررسی مدل داده ملی تبادل اطلاعات، حوزه ساختار حاکمیتی و راهبری آن است. درنتیجه یکی دیگر از مهم‌ترین کارها جهت راهبری، طراحی، پیاده‌سازی، استقرار و پیشبرد استاندارد تعامل‌پذیری تعریف یک سازماندهی مناسب از نیروی انسانی با شرح وظایف مشخص است.
استاندارد تعامل‌پذیری از طریق تعریف یک سازماندهی مناسب از نیروی انسانی با شرح وظایف مشخص است. این یادداشت به معرفی و شرح ساختار حاکمیتی و راهبری پیشنهادی برای مدل داده ملی تبادل اطلاعات ایران پرداخته است که پس از انجام مطالعات و بررسی‌های لازم در زمینه حاکمیت و راهبری مدل‌های تبادل اطلاعات در کشورهای مختلف و تحلیل و ارزیابی حاصل از این مطالعات، ارائه شده است.
راهبری مدل داده ملی تبادل اطلاعات
برای دستیابی به موفقیت و عملکرد مناسب در تبادل اطلاعات، وجود یک ساختار حاکمیتی و راهبری مناسب ضروری است. ساختار حاکمیتی و راهبری مدل داده ملی تبادل اطلاعات ایران باید ماهیتی چابک و منعطف داشته باشد تا بتواند به سرعت به نیازها پاسخ دهد. ساختار پیشنهادی شامل چهار بخش اصلی است: کارگروه تعامل‌پذیری، اداره پشتیبانی و هماهنگی، گروه معماری داده و گروه معماری فنی. کارگروه تعامل‌پذیری در رأس این ساختار قرار دارد و مسئولیت نظارت بر سه بخش دیگر را نیز بر عهده دارد.
کارگروه تعامل‌پذیری
کارگروه تعامل‌پذیری در حال حاضر تنها کارگروهی است که نقش آن تعریف شده و وظایف مهم قانون‌گذاری در مورد تبادل داده بین دستگاه‌ها را بر عهده دارد. این کارگروه در بالاترین رده از سازماندهی قرار دارد و راهبری استاندارد تبادل داده را بر عهده می‌گیرد. تصمیمات کلان راهبردی همچون تعیین مدیر گروه معماری داده و تعیین مدیر گروه فنی توسط این کارگروه اتخاذ می‌شود. کارگروه تعامل‌پذیری به‌عنوان بدنه عملیاتی مدل داده ملی تبادل اطلاعات ایران فعالیت می‌کند و دارای یک مسئول است. اکثر تصمیمات در کارگروه تعامل‌پذیری به روش اجماع صورت می‌گیرد و نیازی به دریافت رأی از تمامی اعضا نیست. از جمله مواردی که نظر تمامی اعضا برای تصمیم‌گیری لازم است عبارت‌اند از:
- هر اقدام یا تصمیمی که ممکن است کارگروه تعامل‌پذیری را متعهد به یک طرف یا سازمان خارجی کند. این تعهد می‌تواند حقوقی، مالی یا معنوی باشد.
- ارتقای کار یا هدف
- تغییرات اساسی در سیاست‌ها یا اسناد مدیریتی
کارگروه تعامل‌پذیری مسئولیت نظارت و پشتیبانی از اداره پشتیبانی و هماهنگی، گروه معماری داده و گروه معماری فنی را بر عهده دارد. وظایف دیگر کارگروه تعامل‌پذیری عبارت‌اند از:
- فعالیت در جایگاه ریاست ساختار حاکمیتی و راهبری
- تعیین راهبردها و جهت‌گیری‌های کلی مدل داده ملی تبادل اطلاعات
- مسئولیت چرخه حیات کلی مدل داده ملی تبادل اطلاعات
- نظارت بر فعالیت‌هایی مانند راهبردها، رویدادها، مشارکت، فرهنگ‌سازی و تبلیغات
- گزارش‌گیری و پیگیری پیشرفت مدل داده ملی تبادل اطلاعات
- تصمیم در مورد تبادل داده‌ها بین سازمان‌ها
- تصمیم برای اعمال قوانین مدل‌سازی داده‌ها، فرآیندها و یا هر خروجی دیگری از سه کمیته دیگر
- اندازه‌گیری میزان تطابق سازمان‌های فعال با استانداردهای تعریف شده
- انتشار و نگهداری نسخه‌های مختلف منتشر شده از استاندارد داده
- تعیین تشویق و توبیخ برای سازمان‌های پیشرو در اجرای استاندارد و سازمان‌های ضعیف
- اخذ بازخورد، نظرات و مشکلات از سازمان‌ها در مورد استاندارد و اعمال نظرات و رفع مشکلات
- حل اختلاف و تعارضات به وجود آمده در بالاترین سطح
- تصویب اسناد بالادستی مرتبط
- تلاش و پیگیری در زمینه تعریف و اعمال الزامات قانونی مرتبط با مدل داده ملی تبادل اطلاعات
- دارای اختیار در ایجاد تغییرات اساسی در سیاست‌ها یا اسناد حاکمیتی و انجام آن
- مشخص کردن مسئول و معاون برای اداره پشتیبانی و هماهنگی، گروه معماری داده و گروه معماری فنی
- تعیین خط‌مشی و استراتژی‌ها
- مسئول تأمین بودجه
اداره پشتیبانی و هماهنگی
اداره پشتیبانی و هماهنگی یک کمیته راهبری عملیاتی در ساختار حاکمیتی و راهبری مدل داده ملی تبادل اطلاعات محسوب می‌شود که پشتیبانی و هماهنگی‌های اداری را فراهم می‌کند. این گروه به‌عنوان بازوی عملیاتی مدل داده ملی تبادل اطلاعات فعالیت می‌کند. اداره پشتیبانی و هماهنگی دارای یک کارشناس مسئول است که توسط کارگروه تعامل‌پذیری منصوب می‌گردد. همچنین این کمیته می‌تواند دارای یک عضو رأی‌دهنده و شرکت‌کننده در جلسات کارگروه تعامل‌پذیری نیز باشد. تصمیم‌گیری‌ها در این گروه نیز به شیوه اجماع تخاذ می‌شوند، اما تصمیمات زیر با توافق تمامی اعضا اتخاذ می‌شود:
- انتصاب عضو رأی‌دهنده این گروه در کارگروه تعامل‌پذیری
- ارائه پیشنهاد‌هایی به کارگروه تعامل‌پذیری برای ایجاد تغییرات حاکمیتی (اجرایی)
وظایف اداره پشتیبانی و هماهنگی شامل موارد زیر است:
- وظایف دبیرخانه شورای فناوری اطلاعات: بررسی درخواست‌ها و برگزاری جلسات کارشناسی، کمک به برگزاری جلسات تعامل‌پذیری داده و جلسات استاندارد لایه داده
- پیگیری اجرای مصوبات کارگروه تعامل‌پذیری
- اطمینان از تطابق کامل مصوبات کارگروه با سرویس‌های پیاده شده در مرکز ملی تبادل اطلاعات
- ارائه پشتیبانی‌های اداری و مدیریتی
- ارائه پشتیبانی سمعی بصری
- ارائه پشتیبانی‌های تدارکاتی
- پشتیبانی ارتباط بین گروه معماری داده و گروه معماری فنی
- پشتیبانی ارتباط بین کمیته‌های دامنه‌ها با هم و با گروه معماری داده و گروه معماری فنی
- نگهداری، پشتیبانی و مدیریت حساب‌های رسانه‌های اجتماعی مربوط به مدل داده ملی تبادل اطلاعات
- برنامه‌ریزی و پیگیری آموزش استاندارد به سازمان‌ها
- نگهداری و مدیریت وب‌سایت اطلاع‌رسانی
- نگهداری سیستم‌های نگهداری داده‌ها، مدل‌ها، ابزارها، سرورها، سایت‌ها
- پیگیری و اجرای انواع تصمیمات کارگروه تعامل‌پذیری
- مدیریت عملکرد برای اطمینان از اجرای مؤثر و کارآمد
- اطمینان از همسویی بین مدل داده ملی تبادل اطلاعات و سایر ابتکارات به اشتراک‌گذاری اطلاعات در سطوح دولتی یا سازمانی
گروه معماری داده
گروه معماری داده یک کمیته راهبری فنی مهم در مدل داده ملی تبادل اطلاعات است که مسئولیت ایجاد و نگهداری مدل داده ملی را بر عهده دارد. نیازمندی‌های اطلاعاتی از طریق این گروه شناسایی شده و نسخه‌های اصلی، فرعی و به‌روزرسانی‌ها نیز توسط این گروه ایجاد می‌شوند. توسعه، مدیریت، حفظ و نگهداری هسته مدل داده ملی، جوامع و دامنه‌های مدل داده ملی تبادل اطلاعات نیز در حیطه مسئولیت این گروه قرار دارند. این گروه دارای یک مسئول است که توسط کارگروه تعامل‌پذیری برای دوره‌های دو ساله تعیین می‌گردد. همچنین هر دامنه نیز دارای یک عضو در این گروه است که در صورت لزوم و بسته به مورد می‌بایست در جلسات مربوطه در کارگروه تعامل‌پذیری و گروه معماری داده شرکت کند. زیرمجموعه‌ای از این کمیته متشکل از مسئولان پایگاه داده در هر دامنه به‌منظور استانداردسازی مدل داده ملی و تصمیم‌گیری در مورد معماری داده کشور است.
وظایف گروه معماری داده عبارت‌اند از:
- مسئول شناسایی نیازمندی‌های داده‌ای و فنی مدل داده ملی تبادل اطلاعات
- شناسایی، ایجاد و اعتبارسنجی دامنه جدید
- مدیریت و نگهداری هسته‌ی اصلی و به‌طورکلی محتوای مدل داده ملی
- ارائه نسخه‌های اصلی و فرعی، به‌روزرسانی هسته و دامنه
- مدیریت فضای نام هسته مدل داده ملی
- هماهنگ‌سازی بین هسته و دامنه‌ها
- انجام تغییرات و به‌روزرسانی هسته
- بازرسی میزان پیشبرد مدل‌های دامنه
- ترویج جلسات بین دامنه‌ها
- کمک به کمیته‌های جدید با هدف شروع به انجام کار
- ارائه مشاوره و حمایت از اداره پشتیبانی و هماهنگی در خصوص مسائل مربوط به مدل داده ملی
- رفع تعارضات و اختلافات در مدل داده ملی
- ساخت و نگهداری معماری و مدل داده در سطح کشور
- کمک به کارگروه تعامل‌پذیر در جهت تصمیم‌گیری برای تبادل داده
گروه معماری فنی
گروه معماری فنی یکی از گروه‌های راهبری مهندسی در ساختار حاکمیتی و راهبری مدل داده ملی تبادل اطلاعات است. این گروه مسئولیت تبدیل نیازمندی‌های داده‌ای به معماری فنی را بر عهده دارد. وظایف این گروه شامل ساخت و به‌روزرسانی قوانین و قواعد تولید مدل داده ملی، ساخت و به‌روزرسانی قوانین ساخت بسته‌های تبادل داده، بررسی تطابق مدل‌های ساخته‌شده با قوانین مشخص‌شده، و توسعه چارچوب و ابزارهای موردنیاز برای اجرای استاندارد لایه داده است. همچنین این گروه وظیفه رسیدگی به جزئیات فنی و ساختاری مرتبط با توسعه و پیاده‌سازی مدل داده را دارد و باید مستندسازی‌های لازم را انجام دهد.
وظایف گروه معماری فنی عبارت‌اند از:
- ساخت و به‌روزرسانی قوانین و قواعد تولید مدل داده ملی
- ساخت و به‌روزرسانی قوانین ساخت بسته‌های تبادل داده
- بررسی تطابق مدل‌های ساخته‌شده با قوانین مشخص‌شده
- بررسی تطابق پیام‌های تبادلی ساخته‌شده با قوانین مشخص‌شده
- توسعه چارچوب و ابزارهای موردنیاز برای اجرای استاندارد لایه داده
- ساخت و به‌روزرسانی متدولوژی‌ها و فرآیندها
- کمک به پیاده‌سازی (مشاوره) تبادل داده‌ها
- آموزش نحوه‌ی پیاده‌سازی مدل‌های داده در سطح برنامه‌نویسی و اجتناب از پیچیده کردن کارها
- انجام مستندسازی‌ها
- یادگیری تکنولوژی‌های جدید برای استانداردسازی لایه داده و پیشنهاد به کارگروه تعامل‌پذیری
- رسیدگی به جزئیات فنی و ساختاری مرتبط با توسعه و پیاده‌سازی مدل داده
- ارائه مشاوره به اداره پشتیبانی و هماهنگی در توسعه و بهبود ابزارهایی که استفاده گسترده و اجرای مدل را تسهیل می‌کند
- رفع تعارضات و اختلافات در معماری مدل و بخش‌های فنی
نتیجه‌گیری
در این یادداشت هدف معرفی ساختار حاکمیتی و راهبری پیشنهادی مدل داده ملی تبادل اطلاعات ایران بود. هر یک از بخش‌ها اهمیتی منحصر به فرد دارند و وظایف هر یک دارای جزئیات فراوان است. این ساختار شامل کارگروه تعامل‌پذیری، اداره پشتیبانی و هماهنگی، گروه معماری داده، و گروه معماری فنی است. تقسیم‌بندی مناسب نیروی انسانی، مشخص کردن شرح وظایف هرکدام از گروه‌ها و در دسترس قرار دادن ابزار موردنیاز برای این گروه‌ها به همراه مدل داده ملی نسخه یک (برای شروع چرخه تولید و استفاده از مدل داده ملی) گام بزرگی در راستای اجرای استاندارد تهیه شده است.